Topraksız tarım; bitki kökünün hazırlanan besin çözeltisi ile buluşturulması sonucunda yapılır. Topraksız tarım yani hidroponik tarım normal tarıma göre verim oranı %35 daha yüksektir. Aynı zamanda %44 gibi bir zaman tasarrufu sağlarsınız. Bu makalede size sıfırdan en basit mantığı ile topraksız tarım nasıl yapılır onu anlatacağız. Topraksız tarım tarihi, ilk bulan adam gibi ihtiyaç dışı bilgiler ile uğraşmadan evde balkonda topraksız tarım yapabileceksiniz.
Bazı sitelerde topraksız tarım ile ilgili aşırı detaycı ancak hiç bir işe yaramayan bilgiler sonucu bu makaleyi hazırlama ihtiyacı hissettim. Örneğin; besin çözeltisinin içinde bulunması gerekenlerden bahsedilmiş. Eğer normal hobi amaçlı veya küçük bir sera oluşturacaksanız bu bilgilere ihtiyacınız yok. Yetiştireceğiniz bitki ile ilgili hazır besin çözeltileri bulabilirsiniz. Çözeltiyi kendiniz yapmaya kalkarsınız emin olun astarı yüzünden pahalı olur. Sadece ticari olarak büyük tarım işletmeleri için avantajlı olur. Onlarda kendi bünyelerine ziraat mühendisi ya da kimyager çalıştırarak maliyetlerini düşürür. Kimyasal formüller sadece bu işin çok zor olduğunu hissetmenize neden olur. Bu makaleyi okuduktan sonra topraksız tarım nasıl yapılır konusunda aklınızda hiç bir soru işareti kalmayacak.
Topraksız tarım maliyeti olarak ortalama bütün sitelerde m2 = 45 Euro gibi bir değer biçilmiş. Sanki herkes ağız birliği yapmış. Bu maliyetler Hollanda için geçerli olabilir. Ancak Türkiye de maliyetler bu kadar yüksek değil. Hurdalıktan bulduğunuz malzemelerle bile kolaylıkla uygun fiyata dikey tarım yapabilirsiniz.
Topraksız Tarım Nasıl Yapılır?
Öncelikle topraksız tarımın mantığını anlatayım. Bitkiler toprakta yer alan mineraller sayesinde büyür. O minerallerin azlığı veya çokluğu bitkinin büyümesinde etken rol oynar. Bitkinin en çok ihtiyacı olan mineraller ise gübrede bulunur. Gübrenin içeriğinde en çok Azot ve Fosfor bulunur. Azot eksik olduğunda bitkinin yapraklarında sararma olur. Fosfor da ise kök gelişimi durur ve bitki olgunlaşması gecikir. Tabi bir de kireç kullanımı vardır. Eğer toprak çok asitli ise kireç kullanılarak asit değeri düşürülür. Tabi topraksız tarımda hangi mineralin eksik olduğunu ya da asit değerini sürekli ölçemezsiniz. Bu büyük bir maliyet oluşturur.
Topraksız tarımda ise yapmanız gereken tek şey bitkiye toprağa ihtiyacı olmadan bu mineralleri vermek.Yani bitki kökünün azot, fosfor, potasyum, kalsiyum, magnezyum, kükürt, demir, mangan, bakır, çinko, bor gibi maddelerle buluşmasını sağlamak.Bu minerallerin hepsi hazır bir arada satılmaktadır.Yani hazırlanmış çözeltiler var.Sizin tek yapmanız gereken bu besin konsantresini suya ilave etmek.Marul, domates, çilek, ıspanak, fasulye, salatalık gibi köklü bitkileri kolaylıkla yetiştirebilirsiniz.Her bitkinin kendine özel hazır çözeltisi var.Bunlarda hazır olarak satılıyor.Şimdi işin kolları sıvayıp işin teknik kısmına geçelim.En uygun maliyetler ile topraksız tarım nasıl yapılır?
İlk okulda öğrencilere pamukta fasulye yetiştirme ödevi verilir.Mutlaka bildiğinizi varsayıyorum.Topraksız tarım ile pamukta fasulye yetiştirmek birebir aynı mantığa sahip.Tek farkı fasulyenin diğer bitkiler kadar fazla mineral ihtiyacı olmaması.
Topraksız Tarım Sistemi
Topraksız tarım yapmak için hazırladığımız besin çözeltisini bitki köklerine ulaştırmamız gerekiyor.Bunun için sürekli devir daim yapmalıyız.Besin çözeltisini bir kovanın içerisinde su ile karıştırıp, pvc borular ile bitki köklerine ulaşmasını sağlayacağız.Bitki köklerinden geçen su tekrar kovaya düşecek.Sonra tekrar dalgıç pompası ile bitki köklerine ulaşacak.Bu şekilde devir daim yapmış olduk.Aşağıdaki resmi inceleyin.
Topraksız Tarım İçin Gerekli Malzemeler
Topraksız tarım için gerekli malzemeleri hazır olarak internet üzerinden satın alabilirsiniz.Ancak bu malzemelerin muadili var.Yani daha tasarruflu bir şekilde topraksız tarım nasıl yapılır diyorsanız alternatif ürünler kullanabilirsiniz.Örneğin, plastik boru yerine yumuşak hortum, özel bidon almaktansa eski bir yoğurt kovası, bitki sepeti yerine plastik bardak kullanarak maliyetinizi kısabilirsiniz.300 litrelik bir su için satılan hazır marul besin eriyiği fiyatı 35 TL.
Pvc Boru
Bitkilerimizin sabit olarak büyüyeceği ortam.Bu plastik boruları herhangi bir nalburdan alıp, daire matkap ucu ile delik açabilirsiniz.Eğer elinizin altında bu malzemeler yok ise bıçak kullanın.Bıçağı ısıtmanız yeterli.Tabi bunu yapmadan önce pimaşın üzerine çizim yapmayı ihmal etmeyin.Ayrıcı Pvc borunun açık olan yan kısımlarını kapatmak için ekstra bir aparat alın.1 metrelik bu borunun fiyatı 15 TL.
Okuyunuz: Getirisi En Yüksek Tarım Ürünleri
Besin Çözeltisi
Hangi bitkiyi yetiştirmek istiyorsanız ona özel konsantre mineral karışımı almanız gerekiyor.İnternet üzerinden kolaylıkla bulabilirsiniz.Bu çözeltiyi kendiniz hazırlamak isterseniz maliyeti daha yüksek.Marul, çilek ve domates için özel olarak hazırlanmış 5 LT’lik bidonlarda veya toz halinde satılıyor.Daha küçük boyutlarda bulmanız da mümkün.Bu çözelti sayesinde bitkinin ihtiyacı olan tüm mineralleri karşılamış oluyorsunuz.Bitki bu sayede maksimum sürede olgunlaşmış olur.Toprakta yetişen mahsule daha fazla verim alırsınız.300 LT kullanım hacmine sahip besin çözeltisi fiyatı 25 TL.Yani site 30 defa kullanım hakkı verir.
Su Tankı
Çözelti ile su karıştırılarak bu tanka konulacak.İsterseniz bu tankı toprağın altına gömebilirsiniz.Yani bidonun ağız kısmını toprak ile aynı seviyeye getirin.Ekstra yer kaplamış olmaz.Özel olarak satılan tanklar var.Eğer daha uygun olsun istiyorsanız bir damacana veya eski bir yoğurt kovası kullanabilirsiniz.Kullandığınız tankın temiz olması önemli.Diğer türlü bitkinin gelişimini etkileyecek bir özelliği yok.Yukarıda resimde yer alan su tankının fiyatı 25 TL.
Dalgıç Motoru
Çözelti tankın içinde dalgıç motoru ile bitki köklerine iletilecek.Dalgıç motorunun kalitesi çok önemli.Sürekli çalıştıracağınız için 2. kalite olanlar çabuk bozulabilir.Size tavsiyem en kötü orta kalitede bir ürün almanız.Orta kalitede dalgıç pompası fiyatı 100 TL den başlıyor.Kullandığınız suya ve sisteme göre dalgıç motoru almalısınız.Yukarıda gördüğün 25 W’luk dalgıç pompası ile saatte 1500 Litre su aktarımı yapabilirsiniz.Aliexpress sitesinde 25 dolara satılıyor.
Bitki Sepeti
Bitkilerin pvc boru içerisinde sabitlenmesini sağlar.100 adet bitki sepeti fiyatı 40 TL.Ektiğiniz bitkiler büyüdüklerinde kökleri bu sepetin arasından suya ulaşır.Bu sayede doğru orantılı olarak gelişiminde artış yaşanır.Muadil olarak plastik şeffaf bardak kullanabilirsiniz.Plastik bardağa delikler açarak köklerin tutunmasını sağlamış olursunuz.
Ph Metre
Çözeltinin asit derecesini ölçmeye yarar.Bitkilerin yetişebileceği en iyi ph değeri 6 ile 6.5 aralığıdır.Suyun aşırı asidik veya bazik olması yetişmesini engelleyen en önemli etkendir.Ph değeri 7 den az olan asidik, yüksek olan ise alkalidir.Ph metre ile sürekli olarak bu değeri ölçmeniz gerekiyor.Eğer sudaki asit oranı fazla ise karbonat yada kireç kullanarak nötr hale getirebilirsiniz.7 den yüksek ise limon tuzu kullanarak bu değeri aşağı çekmeniz mümkün.Dijital ph metreyi internet üzerinden 30 TL ile 60 TL aralığında fiyatlara satın alabilirsiniz.
Ec Metre
Suyun yoğunluk derecesini ölçmeye yarar.İletkenlik ölçümü de denir.Bitkinin kendi öz suyu hazırladığınız besin değerli sudan fazla yoğunluğa sahip ise kökler çözeltiyi emer.Ancak tersi durumunda yani bitkinin kendi suyunun yoğunluğu, çözeltinin yoğunluğundan az ise bu suyu emmez.Electrical Conductivity değeri çok önemlidir.Ortalama 2.2 ms/cm olmalıdır.Bu değeri düşürmek için ilave su ekleyebilirsiniz.Bu cihazı internet üzerinden 40 TL gibi bir fiyata satın alabilirsiniz.
Kaya Yünü
Yüksek derecede su tutma özelliğine sahiptir.Oksijen bakımından zengin ve besin çözeltisini kolaylıkla tutma kapasitesine sahiptir.Kaya yünü kullanımı isteğe bağlı olarak saksıların dibine yerleştirilir.Ben kullanmanızı tavsiye ederim.Kaya yünü sayesinden hem elektrik tasarrufu yapmış olursunuz, hem de tüm köklerin çözelti ile buluşmasını sağlarsınız.Kaya yünü yerine kullanabileceğiniz başka alternatiflerde var.Torf, perlit, vermikulit, pomza, işlenmiş kil, hydoton, zeolit, sepiolit, polistiren, cam yünü, kompost, talaş, kokopit gibi maddeler kullanabilirsiniz.Kaya yünü su tutma kapasitesi yüksek olduğu için bitkiler uzun bir süre ihtiyacı olan besini sağlayabilir.Kaya yününe en iyi alternatif olarak perlit kullanabilirsiniz.
Okuyunuz: Durgun Suda Marul Yetiştiriciliği
Zaman Ayarlı Priz
Otomasyon olarak topraksız tarım nasıl yapılır diyorsanız, zaman ayarlı priz alarak başlangıç yapabilirsiniz.Dalgıç pompasını günde 2 defa 2 şer saat çalıştırmanız lazım.Bunu sürekli alarm kurarak kendiniz yapamazsınız.Sonuçta başka uğraştığınız işlerinizde olabilir.Basit zaman ayarlı priz ile bunu kontrol edebilirsiniz.Kaliteli zaman ayarlı priz fiyatı ortalama 75 TL.
Dikey Topraksız Tarım Yapım Aşama
1-PVC Boruları Oval Olarak Kesin
Pvc boruları matkap ucuyla veya keskin bir alet ile oval olarak kesin.Oval kesiklerin çapı eşit ve aralarındaki mesafe minimum 15 cm olmalı.Bu oval kesiklerin çapını saksı boyutuna göre ayarlayın.Yani saksıyı koyduğunuz zaman açtığınız deliklerden içeriye düşmesin.Yapacağınız dikey tarım sisteminin boyutu tamamen size bağlı.İstediğiniz büyüklükte bir sistem yapabilirsiniz.Yeter ki bağlantı yaptığınız her pvc borudan su akışı sağlansın.
2-Pvc Boru Uçlarına Hortum Bağlayın
Pvc boru sisteminin en başına ve en sonuna hortum bağlayın.Bu hortumu hazır olarak alabilirsiniz.En basit şekilde nalburda satılan hortumlarla da bu sistem yapılabilir.Pvc boruların yan kapaklarından delik açıp hortumları yerleştirin.Hortumları sabitlemek için plastik silikon kullanın.Burada su çıkış yerine dikkat etmelisiniz.Dalgıç pompasından pompalanan çözelti, su giriş yerinin herhangi bir noktasından verilebilir.Ancak su çıkış yerini pvc borusunun alt kısmına yapmalısınız.Su çıkışı rahat sağlanmazsa biriken su saksılardan dışarıya akma yapar.Bunun için su çıkış yerine hortum yerine ekstra küçük bir su borusu koyabilirsiniz.Yukarıdaki resmi detaylı incelerseniz bu şekilde yapıldığını görebilirsiniz.
3-Su Tankını Hazırlayın
Yukarıdaki resimde görüldüğü gibi su tankının içerisine besin çözeltisini ekleyin.Hazır olarak aldığınız besin çözeltisinin kullanım talimatları üzerinde yazar.Her çözeltinin kullanım gramajı birbirinden farklı.Genellikle 10 lt suya 1 fincan çözelti eklenir.Tabi bunu yaparken ph ve ec değerlerini dikkate almalısınız.
4-Dalgıç Motoru Bağlantısı
Dalgıç motorunun iki bağlantı noktası bulunur.Bir noktadan suyu alır, diğer noktadan ise suyun aktarımını yapar.Dalgıç motorunuza iki hortum bağlı olacak.Bu hortumlardan birisi besin çözelsinin bulunduğu tanka diğeri de pvc boru sisteminin girişine bağlanacak.Dalgıç motoru ile çekilen besin çözeltisi pvc boru sisteminin içinde dolaşmaya başlar.Dolaşan besin çözeltisi kaya yünü ile bitki köklerine ulaşır.Tabi aynı zamanda pvc de dolaşan çözelti tekrar çıkış noktasından su tankına düşer.Bu sayede devir daim yapmış olursunuz.
5-Saksıların ve Bitkilerin Yerleşimi
Hangi bitkiyi yetiştirmek istiyorsanız, ona göre hazır fide almanız gerekiyor.İnternet üzerinden bir domates fidesini 0,25 kuruşa satın alabilirsiniz.Bu fideleri saksının içine dik olarak koyun.Daha sonra kaya yünü veya perlit yardımı ile sıkıştırın.Bu işlemleri tamamladıktan sonra Pvc borulara açmış olduğunuz oval deliklere yerleştirin.Artık her şey tamam.Topraksız tarım nasıl yapılır aşamasını bu şekilde bitirmiş olduk.Sadece dikkat etmeniz ve bilmeniz gereken ufak detaylar var.Dalgıç motorunu zaman ayarlı prize taktığınız zaman sisteminiz çalışmaya başlayacak.
Topraksız Tarım Dikkat Edilmesi Gerekenler
Topraksız tarım nasıl yapılır konusunda buraya kadar işin mantığını anlatmaya çalıştım sizlere.İnternet üzerinden topraksız tarımın farklı türlerini görmüşsünüzdür.Sizde istediğiniz türde topraksız tarım yapabilirsiniz.Yeter ki bitki köklerinin besin eriyiği ile buluşmasını sağlayın.Kaya yünü çözeltiyi tutma konusunda size her türlü yardımı sağlayacaktır.Aşağıda yer alan detayları dikkate aldığınızda minimum zamanda en iyi verimi alırsınız.
- Hangi bitkiyi yetiştirmek istiyorsanız ortam sıcaklığını ona göre ayarlamanız gerekir.Örneğin marul ve salatanın en iyi yetişme ortamı 15 ile 18.5 arasındadır.Yaptığınız sistemde bu ortam için gerekli izolasyonu sağlayın.Her gün sıcaklık ölçümü yapmayı ihmal etmeyin.
- Besin çözeltisi ilave etmek için ph ve ec değerlerini her gün ölçün.Bu derece ile ne zaman ekleme yapacağınıza karar verin.Normalde size 2 günde bir gibi ekleme yapın derler.Ancak bunu ölçmeden yaparsanız, bitki köklerinde yanmaya sebep olursunuz.Ya da azot fazlalığı bitkinin bodur kalmasına neden olur.
- Dikey tarımda hastalık olmaz ve böcekler ile uğraşmazsınız denir.Buna inanmayın.Bakteriler topraksız tarımda daha hızlı türer.Eğer hastalanmış bir bitki ile karşılaşırsanız direkt olarak o bitkiyi ayırın.Besin çözeltisini değiştirin ve yenisini hazırlayın.
- Bitki fidelerini saksılara yerleştirmeden önce köklerini yıkayın.Köklerinde ufakta olsa toprak kalmasın.Bu toprak parçaları kök gözeneklerini kapatır.Bu nedenle besin eşit olarak alınamaz.
- Topraksız tarım sistemini ışık almayan bir ortamda yaptıysanız, yapay olarak ışığı siz sağlamalısınız.Bunun için yapay led ampuller kullanmanız daha avantajlı olur.Gün içerisinde 8 saat vereceğiniz beyaz ışık bitki gelişi için en iyi ortamı sağlar.
- Ortamın nem oranını sürekli ölçmelisiniz.Örneğin; marul da bağıl nem oranı %70’in üzerine çıkarsa bu bitkiyi olumsuz etkileyecektir.Nem oranını düşürme cihazı sadece 60 TL.
- Ticari olarak topraksız tarım nasıl yapılır diyorsanız, önce hobi olarak başlayın.Hobi olarak yapacağınız hipodronik tarım ile maliyetlerinizi düşürebilirsiniz.
Okuyunuz: İstiridye Mantarı Yetiştiriciliği
Topraksız Tarım Maliyeti
Makalenin başında bu konudan bahsettim.Şimdi detaylarına inelim.Eğer bu sistemin mantığını bilmiyorsanız danışmanlık şirketleri size 45 Euro ile 60 Euro arasında masraf çıkaracak.Bu işin mantığını en iyi hobi olarak deneyerek anlayabilirsiniz.
Topraksız tarım maliyeti sadece ilk başlangıç aşamasında yüksek çıkabilir.Metrekare fiyatı maksimum 100 TL çıkacaktır.Yani öyle bahsedildiği gibi yüksek değil.Sistem masraflarını amorti ettikten sonra çözelti, su, fide ve elektrik giderlerinizden başka maliyetiniz olmayacak.Daha uygun topraksız tarım nasıl yapılır diyorsanız, ürünlerin muadillerini bulmanız lazım.Saksı masrafından plastik bardak yardımı ile tasarruf sağlayabilirsiniz.Ürünleri Türkiye den almaktansa Aliexpress sitesinden alarak %30 ekstra tasarruf sağlamış olursunuz.Bu işi sürekli yapmayı düşünüyorsanız hazır çözelti satanlar ile anlaşma yapın.
Örneğin; Gittigidiyor sitesinde 300 litre sıvı için besin eriyiği 35 TL’ye satılıyor.Bu satıcı siteye %15 satış komisyonu öder.Kargo bedeli de ücretsiz.Bulunduğunuz şehirde yüz yüze iletişime geçme şansınız var ise kargo bedeli ve site satış komisyonu masrafını aradan çıkarabilirsiniz.Sadece bu işlemi yaparak 10 TL tasarruf sağlarsınız.Yapacağınız anlaşma ile besin eriyiği maliyeti 20 TL’Ye kadar düşecektir.Bu tarz yöntemler ile topraksız tarım maliyetini %50’ye kadar azaltabilirsiniz.
Evde Topraksız Tarım Nasıl Yapılır?
Yukarıda fotoğraflarını paylaştığım sistem evde yapılmıştır.İsteğinize bağlı olarak balkonda topraksız tarım da yapabilirsiniz.Bitkilerin ihtiyacı olan sıcaklığı muhafaza edin yeter.Bu sistemi peteklerin yakınında kurmayın.Nem oranı fazla olacaktır.Avantajınız ise hastalık ihtimalinin düşük olması.Dikey tarımda hastalık oranı, yaptığınız sistemin büyüklüğü ile doğru orantılıdır.Evde topraksız tarım nasıl yapılır diyenler hobi olarak hazır kitler de satın alabilir.Ancak kendi emeğinizle yapmanızı tavsiye ederim.Bu sayede hipdroponik sistemi daha iyi öğrenebilirsiniz.
Topraksız Tarımın Avantajları
Neden Topraksız Tarım Yapmalıyız
- Toprak kullanımına gerek duymazsınız.
- Sahip olduğunuz alandan maksimum verim elde edersiniz.
- İklim, nem, sıcaklık, ısı ve ışık kontrolleri tamamen sizin elinizde olur.
- Topraklı tarıma göre %90 su tasarrufu sağlanır.
- Toprak dinlendirme gibi bir derdiniz olmaz.Bitkilerin ihtiyacını daha iyi karşılarsınız.
- Topraklı tarıma göre %45 daha kısa mahsul elde edersiniz.
- Hastalık oranı topraklı tarıma göre daha düşüktür.
- İlaç kullanmanıza gerek kalmaz.Bu sayede daha organik ürünler elde edersiniz.
- Topraklı tarıma göre daha çevrecidir.Mazot kullanımı gibi bir derdiniz olmaz.
- Ticari işletmeler için otomasyona uygundur.
- Yabani otlar ile uğraşma derdiniz olmaz.
- Mahsuller, topraklı tarım ürünlerine göre daha temizdir.
- Daha az iş gücüne ihtiyaç duyulur.
Not: Hollanda 2017 yılında 94 milyar dolarlık tarım ürünleri ihracatı gerçekleştirdi.Hollanda Konya ile hemen hemen aynı büyüklüğe sahip.Bu başarısının sırrı hipodronik ve aeroponik tarım yapmasından kaynaklanır.Türkiye’nin tarım ihracatı ise 17 milyar dolar seviyesinde kalmıştır.Acilen ülke ve birey olarak sulu tarım yöntemini benimsemeliyiz.
Topraksız Tarım Çeşitleri
Makale içerisinde sürekli olarak topraksız tarımdan farklı isimler ile bahsettim.Bunlar Dikey Tarım, Aeroponik Tarım, Hidroponik Tarım, Sulu Tarım, Katı kültürlü Tarım gibi farklı adlandırmalar.Görüntü itibari ile hepsi farklı.Ancak topraksız tarım çeşitleri mantık olarak aynıdır.
Hidroponik tarımda sadece besin çözeltisinin bitki köklerine ulaşmasını sağlarsınız.Bunun için ekstra bir malzeme kullanmanıza gerek yok.Ancak ben yine de perlit kullanmanızı tavsiye ederim.Katı kültürlü tarım ise sadece kaya yünü içerisinde yapılır.Kaya yünü alternatifi maddelerde kullanabilirsiniz.Normal bir saksıyı sular gibi kaya yününe sürekli olarak su ilave edersiniz.Kaya yünü su emme kapasitesi yüksek olduğundan, bitki sürekli besin değeri yüksek olan çözelti içerikli suyu emecektir.
Katı kültürlü tarım için internette hazır olarak tasarlanmış sistemler bulabilirsiniz.Özellikle Çin de bu ürünler satılıyor.En güvenilir yurtdışı alışveriş siteleri başlıklı makaleden bu sitelere ulaşabilirsiniz.Hazır bir sistem yerine kendiniz yapmanızı tavsiye ederim.Eğer yine de almak istiyorum diyorsanız makalede yer alan sitelerden %40 daha indirimli alabilirsiniz.
Topraksız Tarım Besin Sorunları
Topraksız nasıl yapılır konusunda her şeyi anlattık.Bu anlatılanları harfiyen uyguladığınızda pek bir sorun ile karşılaşmazsınız.Sadece besinlerin içeriğinde bulunan minerallerle ilgili problemler karşınıza çıkabilir.Bunu analiz etmek için bitkilerde ki değişimi gözlemlemeniz lazım.Aşağıda yer alan minerallerin eksikliğinde karşılaşacağınız problemleri inceleyin.
Çinko: Yaprak uçları küçülmeye başlar.Benekler oluşur.
Mangan: Yapraklarda ölü bölgeler meydana gelir ve tırtıklı bir yapı olur.
Bor: Bitki saplarında koyu lekeler gözükür ve bitkinin sapları çatlar.
Potasyum: Bitkide zayıflama görünür.Yaprak uçları zayıflar ve büzülmeye başlar.
Azot: Bitki gelişmesi durur ve büyümez.Yapraklar kırmızı ve kahverengi karışımı hal alır.
Kalsiyum: Yaprak uçları nokta nokta dökülür.Olgunlaşma olmadan bitki yapraklarını kaybeder.
Demiri: Yapraklar sararmaya başlar ve öne doğru kıvrılır.
Magnezyum: Yapraklar sertleşir ve kırılgan bir hal alır.
” Topraksız tarım nasıl yapılır ” konusunda tüm bildiklerimi anlattım sizlere.Aklınıza takılan sorularda yorumlar bölümünden benimle iletişime geçebilirsiniz.
Okuyunuz: Para Kazandıran Bitkiler
kaynak:diynetwork
